Auteursrecht
Je hebt in de kunsten altijd met auteursrecht te maken. Als je als zelfstandige iets hebt gemaakt (gecreëerd) dat een ander openbaar wil maken of bewerken dan kun je er geld mee verdienen. Als je auteursrechtelijk beschermd werk van iemand anders gebruikt, moet jij mogelijk betalen. Als je werknemer bent heeft je werkgever hier mee te maken. In auteursrechttermen is het dan een 'werk'.
Op deze pagina
Disciplinespecifiek
Wat is auteursrecht?
Het auteursrecht is net als het octrooirecht, merkenrecht, modelrecht en de naburige rechten een onderdeel van het intellectueel eigendomsrecht. Op elke menselijke uiting die een vorm, een oorspronkelijk karakter en een persoonlijk stempel heeft, kan auteursrecht rusten.
Het persoonlijkheidsrecht (het morele recht) beschermt de integriteit van een werk: dat is de immateriële kant van het auteursrecht. Het exploitatierecht is de materiële kant. Dit is het uitsluitend recht van de maker om het werk openbaar te maken en te verveelvoudigen (kopiëren, bewerken of in een andere vorm gieten: bijvoorbeeld verfilmen). Anderen hebben toestemming van de maker nodig.
Registratie van een werk
Auteursrecht ontstaat al door het creëren van een werk, maar om te bewijzen dat jij het gemaakt hebt, kan het handig zijn om je werk te registreren. Als je van plagiaat beschuldigd wordt, kan de datum van registratie doorslaggevend zijn. Je kunt je werk laten registreren in een akte bij de notaris of bij Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom. Een andere mogelijkheid is om het werk aangetekend naar jezelf op te sturen (bij ontvangst de envelop dichtlaten!) of om per e-mail aangetekend te versturen.
Overdracht of licentie
Overdracht van je auteursrecht is het meest verstrekkend: een ander krijgt of koopt de rechten die je eerst zelf had. Je kunt het recht van een ander om jouw werk te gebruiken ook regelen met een licentie (toestemming) aan die ander. Dan geef je in een overeenkomst aan voor welk doel, onder welke voorwaarden en voor welke periode jouw werk gebruikt mag worden door die andere persoon of organisatie. Jij blijft zelf de auteursrechthebbende, je leent je rechten tijdelijk uit of verhuurt ze. Bij succes kun je na afloop van de afgesproken periode opnieuw onderhandelen over de voorwaarden. Creative Commons licenties stellen makers in staat om hun auteursrechtelijk beschermd werk voor bepaalde vormen van hergebruik vrij te geven, zonder het auteursrecht op te geven.
Nieuw is de transparantieplicht. Deze houdt in dat een exploitant die contracten met een maker sluit, informatie aan de maker moet geven over de exploitatie, zoals de vormen van exploitatie, de inkomsten en de te betalen vergoeding.
Exploitatie door organisaties
Er zijn diverse 'centrale beheerorganisaties' voor auteursrechten. Overweeg je je aan te sluiten bij een auteursrechtenorganisatie? Ga na wat je juridische positie is en weeg dan goed de voor- en nadelen voor jezelf af. Draag je je rechten over, geef je alleen een licentie (toestemming) of treedt de organisatie op als tussenpersoon? Als je je auteursrechten hebt overgedragen is dat definitief. Onderaan deze pagina vind je auteursrechtenorganisaties in de verschillende disciplines.
Internationaal
In 1886 zijn bij de Berner conventie afspraken gemaakt over internationaal auteursrecht van kunst en letteren. Dit is door ongeveer 180 landen ondertekend. Het uitgangspunt daarbij is dat de oorsprong van je auteursrecht ligt in het land waar je je werk voor het eerst hebt uitgegeven. Wil je je werk in het buitenland exploiteren, dan heb je te maken met de wet- en regelgeving die daar geldt, en mogelijk ook met andere afspraken en vergoedingen dan waar je in Nederland recht op zou hebben. Binnen de Europese Unie wordt gewerkt aan nieuwe regels om de verschillen, tussen het auteursrecht binnen de lidstaten, verder te verkleinen. Nederlandse auteursrechtenorganisaties hebben vaak contacten met zusterorganisaties in andere landen en kunnen je op weg helpen en informeren.
Sociaal culturele heffing
De zogenoemde ‘sociaal culturele heffing’ (SoCu-heffng) is een (vooral in Europa) gebruikelijke inhouding op je auteursrechtelijke vergoeding. Het ingehouden geld gaat naar sociale en culturele doelen, vaak via een zogenaamd ‘sociaal fonds’. Zo komen de gelden weer ten gunste van jou als rechthebbende, je creatieve prestaties en de belangen van de beroepsgroep. Buma/Stemra, Sena, Lira en Pictoright besteden deze heffing aan een sociaal fonds of andere voorzieningen.
Auteursrecht en beeldende kunst
Volgrecht
Het volgrecht betreft het recht van makers (van originele grafische of beeldende kunstwerken) op een percentage van de prijs wanneer hun werk wordt doorverkocht.
Appropriation Art richtlijn
Het komt voor dat beeldmakers onderling auteursrechtelijke geschillen hebben. Het gaat dan vaak over het gebruik van het werk van de ene maker in het werk van de andere maker. Op grond van de Auteurswet is dat eigenlijk niet toegestaan, tenzij dit valt onder de parodie-exceptie en de citaatexceptie.
Pictoright hanteert voor de interne afweging de Appropriation Art richtlijn. Ze handhaaft het auteursrecht op een zodanige manier dat de artistieke vrijheid van makers zo min mogelijk beperkt wordt. Aan de andere kant waakt Pictoright er ook voor dat bestaand werk grenzeloos gebruikt wordt onder het mom van diezelfde artistieke vrijheid. Met de richtlijn toetsen zij of het gebruik ‘van werk in werk’ redelijkerwijs acceptabel is. Als dat het geval is, zal Pictoright in de regel niet handhavend optreden, hoewel dit in sommige gevallen op grond van de Auteurswet wellicht strikt genomen wel had gekund. Er kunnen dus geen rechten aan worden ontleend.
Auteursrechtorganisatie beeldende kunst
Pictoright is de auteursrechtorganisatie voor visuele makers in Nederland zoals illustratoren, beeldend kunstenaars, grafisch ontwerpers, fotografen en architecten. Deze organisatie verdeelt collectieve vergoedingen, exploiteert individuele auteursrechten en zet zich in voor een betere auteursrechtelijke positie van beeldmakers.
De Federatie Beeldrechten zet zich in voor een betere auteursrechtelijke positie van professionele beeldmakers. Een belangrijk onderdeel hiervan is dat beeldmakers in de exploitatie van hun werk kunnen meegroeien met alle technologische ontwikkelingen.
Auteursrecht en erfgoed
DEN, het kennisinstituut voor digitale cultuur, biedt informatie over auteursrechtenbeheer van (digitale) collecties en over auteursrecht voor makers in het algemeen.
Auteursrecht en dans en theater
Auteursrechtorganisaties in de dans- en theaterwereld
NORMA is de rechtenorganisatie voor uitvoerende kunstenaars zoals acteurs en dansers. Deze organisatie incasseert en verdeelt een aantal zogenaamde collectieve vergoedingen, zoals Kabel-, Thuiskopie-, en Leenrechtvergoedingen. Als een uitvoering wordt uitgezonden op televisie, of op een andere manier wordt vastgelegd, dan heb je mogelijk recht op een vergoeding via NORMA.
Lira is de auteursrechtorganisatie voor schrijvers en vertalers van o.a. romans, toneelstukken, tv-spelen, series en films voor tv. Lira betaalt aan de aangesloten auteurs (scenarioschrijvers) vergoedingen uit voor (her)gebruik van hun teksten.
IBVA regelt de auteursrechten voor het amateurtoneel in Nederland: het verzorgt de incasso en repartitie voor alle aangesloten binnen- en buitenlandse toneeluitgevers, -agenten, -schrijvers, -vertalers en -bewerkers.
Auteursrecht en film
Voor films geldt een wettelijke uitzondering op de auteurswet. Bij het maken van een film wordt elke maker geacht zijn auteursrecht over te dragen aan de producent. Je kunt hier met een (bij voorkeur schriftelijke) overeenkomst van afwijken, maar dat komt bijna niet voor. Het idee hierachter is dat niet een enkele maker zo de exploitatie van de hele film kan tegenhouden.
De producent mag de film dan verveelvoudigen en openbaar maken. De makers van het scenario, de filmmuziek en andere van de film scheidbare auteursrechtelijke bijdragen zoals het decor mogen hun afzonderlijke werk overigens wel zelf openbaar maken en verveelvoudigen. Ook hier kan met een overeenkomst van worden afgeweken.
De producent wordt wel geacht alle makers van de film een vergoeding te bieden, en dit contractueel vast te leggen. Producent ben je volgens de wet alleen als je en kapitaal verschaft, en financieel risico draagt en de makers bij elkaar brengt.
Auteursrechtorganisaties film
Vevam keert auteursrechtelijke vergoedingen uit aan aangesloten film- of televisieregisseurs. Deze hebben hier recht op wanneer hun werk bijvoorbeeld wordt uitgezonden op televisie.
Film Auteurs In Recht (FAIR) int auteursrechtelijke gelden namens audiovisuele verhalenvertellers en keert deze uit. Directors of Photography, editors, production designers en sound designers kunnen zich kosteloos bij FAIR aansluiten.
SEKAM incasseert en verdeelt o.a. vergoedingen voor film- en televisie-uitzendingen in het buitenland. Producenten die aanspraak willen maken op hun deel van de kabelvergoeding kunnen zich registreren.
Lira is de auteursrechtorganisatie voor schrijvers en vertalers van o.a. romans, toneelstukken, tv-spelen, series en films voor tv. Lira betaalt aan de aangesloten auteurs (scenarioschrijvers) vergoedingen uit voor (her)gebruik van hun teksten.
NORMA is de rechtenorganisatie voor uitvoerende kunstenaars zoals muzikanten, acteurs en dansers. Deze organisatie incasseert en verdeelt een aantal zogenaamde collectieve vergoedingen, zoals Kabel-, Thuiskopie-, en Leenrechtvergoedingen. Als een uitvoering wordt uitgezonden op televisie, of op een andere manier wordt vastgelegd, dan heb je mogelijk recht op een vergoeding via NORMA.
Videma zorgt ervoor dat je eerlijk betaald wordt als jouw tv-programma’s in een zakelijke omgeving worden vertoond. Denk aan een kookprogramma in een keukenwinkel, sportwedstrijden in een café of hotelgasten die tv kijken op hun kamer. Op grond van de Nederlandse auteurswet beschikt de maker van een tv-programma over een exclusief recht tot openbaarmaking. In opdracht van jou en andere rechthebbenden, verleent Videma door middel van één enkele licentie toestemming aan vertoners voor de openbaarmaking van jouw tv-programma’s voor een eerlijke vergoeding.
Auteursrecht en muziek
Auteursrechtorganisaties muziek
Buma/Stemra is de organisatie die namens de aangesloten componisten, tekstschrijvers en muziekuitgevers toestemming verleent voor het gebruik en de vergoedingen int. In Nederland rechtstreeks, in het buitenland via zusterorganisaties.
Sena regelt de rechten van muzikanten en producenten. Deze organisatie zorgt ervoor dat de makers (artiesten, sessiemuzikanten, producenten) een vergoeding ontvangen als hun muziek gebruikt wordt. Dit is het 'naburig recht'.
NORMA is de rechtenorganisatie voor uitvoerende kunstenaars zoals muzikanten, acteurs en dansers. Deze organisatie incasseert en verdeelt een aantal zogenaamde collectieve vergoedingen, zoals Kabel-, Thuiskopie-, en Leenrechtvergoedingen. Als een uitvoering wordt uitgezonden op televisie, of op een andere manier wordt vastgelegd, dan heb je mogelijk recht op een vergoeding via NORMA.
Femu kan namens de bij haar aangesloten rechthebbenden toestemming geven voor het openbaarmaken en verveelvoudigen van songteksten en bladmuziek, voor een eerlijke vergoeding. Zonder deze toestemming is dit volgens de auteurswet verboden. Koren, orkesten, muziekscholen, karaoke-aanbieders, en omroepen hebben bijvoorbeeld een licentie bij FEMU.
Auteursrecht en bouwkunst
Stedenbouwkundigen en (landschaps) architecten werken in de regel met opdrachtgevers die auteursrechtbepalingen opnemen in hun contracten. Hierin komen onderstaande onderwerpen vaak naar voren. Het is aan jou, als ontwerper, om af te wegen of je hiermee akkoord gaat. Vaak probeert een opdrachtgever het eigendom van de auteursrechten te verwerven. Nog even afgezien van het feit dat dit juridisch niet altijd mogelijk is, is een exclusief gebruik meestal ook niet redelijk. Probeer er dus achter te komen en te omschrijven wat de bedoeling is van het delen van auteursrechten.
- Gebruiksrecht
Opdrachtgevers willen vrij gebruik maken van het werk van de ontwerper, zodat het project gerealiseerd kan worden. Meestal zit dit recht automatisch in het afgesproken honorarium, en als ontwerper ben je er ook bij gebaat dat je ontwerp gerealiseerd wordt.
- Publiciteitsrecht
Opdrachtgevers willen graag het recht om het werk te publiceren. Bijvoorbeeld voor de verkoop, verhuur, of publiciteit. Vaak willen ze ook een exclusief publiciteitsrecht. Wat betekent dat jij het recht niet meer hebt om je ontwerp te publiceren en dat is (vaak) niet redelijk. Zoek naar een oplossing waarbij je elkaar de vrijheid geeft om te publiceren, mits daarbij wederzijds de naam van de opdrachtgever, de ontwerper en eventuele andere partijen genoemd worden.
- Recht op verandering
Opdrachtgevers dekken zich vaak in voor ontwerpers die zich verzetten tegen een (toekomstige) verandering van hun ontwerp. Dat kan redelijk worden geacht, maar een tussenweg bestaat ook. Je kunt bijvoorbeeld afspreken dat bij wijzigingen de ontwerper betrokken moet worden: door middel van kennisgeving, overleg, supervisie of het recht om de veranderopdracht te mogen uitvoeren.
- Recht op herhaling
Sommige projecten lenen zich prima voor herhaling, denk aan vakantieverblijven, conceptuele bouw, schuren, sommige woonhuizen, technische oplossingen etc. Het is verstandig afspraken te maken over een vergoeding bij herhaling door de opdrachtgever. Maak ook afspraken over jouw recht om (onderdelen) van je ontwerp te mogen herhalen. Soms vraagt de opdrachtgever om het exclusieve recht op herhaling, maar dit is erg situatie afhankelijk.
- Gedeeld auteursrecht
Steeds meer complexe projecten gebeuren binnen een ontwerpteam waarbij de ontwerpers, adviseurs, ontwikkelaars en bouwers samenwerken. Soms zijn er zelfs bewoners en/of gebruikers betrokken. De ontwerper is dan een soort regisseur, maar de ideevorming en uitwerking kan van meerdere partijen komen. Maak van tevoren afspraken over wie zich de auteursrechthebbende mag noemen en wie, in welke volgorde, genoemd worden bij de credits.
- Eigenaarschap
Leg goed vast aan wie het auteursrecht toekomt. Met name als je met andere ontwerpers werkt, bijvoorbeeld binnen een bureau of met andere zelfstandigen. Je kunt bijvoorbeeld afspreken dat een partij, meestal de initiator, de penvoerder is en de auteursrechten bewaakt. De anderen kunnen bijvoorbeeld wel het recht hebben om het werk te tonen in een portfolio, of op een website, mits de overige partijen daarbij genoemd worden.